Sint en Piet: afrekenen met het verleden, of heimwee naar vroeger?

Sinterklaas en Zwarte Piet zijn al eeuwenlang een belangrijk onderdeel van de Nederlandse cultuur. Het Sinterklaasfeest, gevierd op 5 december, is een geliefde traditie waarbij kinderen (en volwassenen!) cadeautjes en snoep ontvangen. Maar vooral de rol van Zwarte Piet is de afgelopen decennia bijna voortdurend een gevoelig onderwerp van discussie geweest.  

Zwarte Piet, oorspronkelijk geportretteerd als een Moorse knecht van Sinterklaas, werd traditioneel neergezet met zwarte schmink, een kroeshaarpruik en felgekleurde kleding. Zwarte Piet stuitte in deze gedaante steeds meer op verzet. Velen zagen Piet op deze manier als een racistische karikatuur, wat leidde tot groeiende controverse en protesten, vooral vanaf het begin van de 21ste eeuw.

De verandering: de boot is aan

Vooral vanaf 2010 begon de roep om verandering nadrukkelijker te worden. Activisten, en organisaties zoals Kick Out Zwarte Piet, voerden aan dat de traditionele afbeelding van Zwarte Piet racistische stereotypen versterkte en kwetsend was, vooral van mensen van Afrikaanse afkomst. Deze beweging kreeg zowel nationale als internationale aandacht en leidde tot verhitte debatten in de Nederlandse samenleving.

Veel steden en organisaties begonnen veranderingen door te voeren in de manier waarop Piet werd afgebeeld. Zo werd Roetveegpiet geïntroduceerd, die niet meer volledig zwart was, maar enkele zwarte vegen op het gezicht kreeg. Dit was beter te ‘verkopen’: deze roetvegen kwamen door het klimmen door schoorstenen. Vooral deze roetveegtransformatie werd door velen gezien als een stap in de richting van een meer inclusieve en minder controversiële viering van het Sinterklaasfeest.

De Pietentransformatie heeft gemengde reacties opgeroepen. Sommigen verwelkomden de verandering als een noodzakelijke stap naar inclusiviteit. Anderen meenden dat de tradities in hun hart werden aangetast en zagen de in hun ogen afgedwongen veranderingen als een vorm van censuur. En uiteraard hadden de politieke partijen ook hun mening klaar.

Intussen gaat de discussie verder en laait eind november vaak weer op, in sommige jaren heftiger dan in andere, vaak onder invloed van recente gebeurtenissen. En daarmee wordt duidelijk dat de Sint en Piet-discussie een breder gesprek weerspiegelt over racisme, traditie en verandering in de Nederlandse samenleving.

Afrekenen met het verleden, of heimwee naar vroeger?

Voor velen heeft het sinterklaasfeest afgedaan. Het is een tijd erg hip geweest (en in sommige kringen nog wel) om Sint en Piet helemaal of te schaffen, en faveure van de kerstman. De laat-twintigste-eeuwse veramerikanisering heeft zeker bijgedragen tot het vervangen van onze goedheiligman door een kolderieke, rondbuikige, “ho-ho-ho”-bulderende clown in een rood pak, die feitelijk een zeer slap aftreksel is van onze eigen Sint. Maar het lukte de kerstclown niet, om onze bisschop voorgoed naar de achtergrond te verdringen.

Wat dat betreft lijkt de huidige dreiging, die al zo’n twee decennia aan de gang is, een groter gevaar voor onze Sint, althans voor zijn reputatie. Feit is: maatschappijen zijn dynamisch, altijd al geweest. Diversiteit en inclusiviteit zijn zaken waarop we trots mogen zijn. En zeg nou zelf: teksten zoals “Want, al ben ik zwart als roet, ‘k meen het wel goed” kunnen natuurlijk niet meer. En het pedagogische niveau van zwarte mannen die stoute kinderen in de zak meenemen naar Spanje is bedenkelijk.

Tradities en samenleving: buigen of barsten?

De samenleving verandert, en laat Sint en Piet nu maar zachtjes meeveranderen. Dan is het feest nog te redden en dan kunnen onze kinderen en kleinkinderen net zo genieten van de Sinttijd als wij vroeger zelf deden. Alleen dan kunnen Sint en Piet zich beschermen tegen antistromingen, die soms wel erg radicaal zijn, wat weer een ‘anti-anti’-dynamiek oproept. Wat dat betreft heb ik nog altijd stiekeme sympathie voor blokkeerfriezen en andere Sintgezinde stromingen.

Water bij de bisschopswijn, is de boodschap. We leven in een diverse en inclusieve samenleving, en Sint en Piet kunnen daar heel goed inpassen, maar aanpassingen aan maatschappelijke ontwikkelingen zijn nooit tegen te houden. Dan zit het ook voor de volgende generatie wel goed.

Bedenk wel, dat de Sint-evolutie nog niet voorbij is. Het kruis op de mijter van de bisschop maakt de christelijke oorsprong wel heel prominent. Veel dierenliefhebbers zijn principieel tegen het gebruik van paarden, als dat puur voor ons vermaak is. En een stoomboot is nou niet bepaald het meest milieuvriendelijke transportmiddel.

Mijn huisje niet stilletjes voorbij

Eind november word ik altijd een beetje melancholisch. Mijn gedachten gaan terug naar vroeger. De kolenkachel, een chocoladeletter of een suikerbeest in mijn schoen, op vijf december een wasmand met pakjes. Zingen van “Sinterklaasje, kom maar binnen met je knecht.” Een knecht die zwart was. Het was prachtig, ieder jaar weer. En ik denk er met vreugde aan terug.

Nee… Sintschaamte ken ik niet. Ik hoop dat hij ook dit jaar mijn huisje niet stilletjes voorbijrijdt.

Denk niet wit,

Denk niet zwart,

Denk niet zwart-wit,

Maar in de kleur van je hart.

Frank Boeijen, 1984.